روغن جعبه دنده و واسکازین چه فرقی با هم دارند؟

روغن گیربکس یا روغن جعبه‌دنده خودرو، روانسازی است که برای روانکاری قطعات متحرک موجود در جعبه‌دنده (گیربکس، دیفرانسیل و جعبه‌ فرمان خودرو ) استفاده می‌شود . واسکازین کلمه ی روسی روغن دنده (Gear oil) می باشد . در واقع هر سه واژه یک مفهوم را می رسانند.

این روغن‌ها در گیربکس و دیفرانسیل خودرو مورد استفاده قرار گرفته و با روغن موتور فرق دارند. روغن دنده دارای مواد افزودنی مخصوصی است که از چرخ‌دنده‌ها و متعلقات آن‌ها در برابر فشار وارده محافظت می‌کند.

انواع اصلی روغن های گیربکس با توجه به کاربردشان

– روغن هایی که برای جعبه دنده های دستی و دیفرانسیل ها ساخته شده اند. که به آنها MTF هم می گویند که مخفف Manual Transmission Fluid است.

–  روغن هایی که برای جعبه دنده یا گیربکس اتوماتیک ساخته شده اند که به آنها ATF هم می گویند که مخفف Automatic Transmission Fluid است.

برای اینکه بتونیم درک درستی از اختلاف این دو روان کننده داشته باشیم بهتر است در ابتدا فرق بین جعبه دنده اتوماتیک و جعبه دنده دستی را مورد بررسی قرار دهیم.

هر دو سیستم ( گیربکس دستی و گیربکس اتوماتیک) به نوعی عملکرد یکسانی دارند که به ما اجازه تعویض دنده برای کنترل سرعت، قدرت و جهت حرکت را میدهد. اما چیزی که باعث اختلاف این دوسیستم می­شود نوع فرآیند انتقال قدرت با توجه به نوع روغن گیربکس موجود در سیستم است.

جعبه دنده دستی (  Manual Gearbox )

جعبه دنده دستی شامل دو شافت (میله ) به همراه مجموعه­ای از دنده ها است. انتقال قدرت در این سیستم زمانی است که شما موقعیت دسته دنده را عوض میکنید و باعث درگیر شدن دندهها و در نتیجه انتقال قدرت می­شوید. این عمل ( درگیر شدن دندهها) باعث ایجاد حرارت، قدرت و همچنین اصطکاک شدید بین قطعات در تماس با یکدیگر می­شود.

بنابرین وجود مایعی روان کننده در این سیستم کاملا ضروری است تا علاوه بر آسان کردن تعویض دنده، موجب کاهش خوردگی و ساییدگی و همچنین حرکت راحت دنده ها در تماس با یکدیگر شود. پس روغن گیربکس دستی باید دارای خصوصات ویژه ­ای باشد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد.

ویسکوزیته یا گرانروی:

شاید مهمترین ویژگی در مورد روغن دنده میزان گرانروی آن است. میزان غلظت روغن دنده به مراتب بیشتر از روغن موتور است. این غلظت بالا در روغن دنده به خاطر درگیر شدن شدید دنده­هاست بنابران غلظت این روغن باید به گونه ­ای باشد که کل سیستم را تحت پوشش قرار دهد و هچنین بتواند به خوبی فشار وارد شده به دنده ها را خنثی کند.

مقاومت در برابر حرارت­های بالا:

یکی دیگر از خواصی که روغن دنده باید داشته باشد مقاومت در برابر افزایش دما است در واقع روغن دنده باید به گونه ­ای طراحی شود که نقطه جوش آن بسیار بالا باشد زیرا تماس دندهها باهم موجب افزایش دما شده که این امر باعث داغ شدن سطح دنده شده و ممکن است باعث آسیب جدی به دنده شود. روغن دنده در سیستم گیربکس دستی باعث انتقال حرارت از دنده­ ها می­شود که این امر حیاتی برای مراقبت از دنده ها به شمار می­ آید.

مقاومت در برابر فشار بالا:

همان طور که در بالا اشاره شد روغن دنده باید مقاومت خوبی در برابر فشار بالا داشته باشد. زیرا به دلیل ماهیت عملکرد سیستم گیربکس دستی، دنده ­ها در معرض فشار بالایی قرار می­گیرند که این فشار بالا به مرور زمان باعث خوردگی و از بین رفتن کامل دنده ­ها می­شود. بنابراین با اضافه کردن مکمل( EP (extreme pressure و مکمل ضد خوردگی (  antiwear additives ) به روغن دنده باعث مقاومت و پایداری آن در برابر فشارهای بالا می شوند.

جعبه دنده اتوماتیک (Automatic Transmission)

این جعبه دنده به گونه ای طراحی شده است که شامل یک مبدل گشتاور هیدرولیکی و یک مجموعه خورشیدی با نسبت دنده‌های مختلف می‌باشد که به وسیله یک سامانه کنترل هیدرولیکی به طور خودکار تعویض دنده‌ها را انجام می‌دهد. دنده ­های به کار رفته در این سیستم بسیار کوچتر از سیستم­ گیربکس دستی است . همچنین قطعات که با هم در تماس اند در گیربکس های اتوماتیک بیشتر از گیربکس دستی است. با این تعاریف روغن مورد استفاده در جعبه دنده اتوماتیک دارای تفاوت­هایی با روغن مورد استفاده در جعبه دنده­ های دستی است.

روغن گیربکس اتوماتیک نه تنها وظیفه روانکاری سیستم گیربکس اتوماتیک را بر عهده  دارد بلکه باید  توانایی  انتقال قدرت از پمپ روغن به کلاچ را نیز دارا باشد که موجب کنترل کردن حرکت دنده ­ها در این سیستم می شود. بنابراین روغن گیربکس اتوماتیک باید دارای خواص زیر باشد:

ویسکوزیته یا گرانروی:

برخلاف روغن دنده ( روغن گیربکس دستی)، روغن گیربکس اتوماتیک، روغن هیدرولیک رقیق است.  طراحی این روغن به گونه­ ای است که دارای گرانروی پایین تری نسبت به روغن گیربکس دستی است تا بتواند به طور کامل تمام قطعات حساس سیستم را روانکاری کند. به طور معمول شاخص گرانروی این روغن ها در حدود ۰W-5 یا ۵W-10 است. مهمترین ویژگی روغن مورد استفاده در سیستم­های گیربکس اتوماتیک خاصیت سیالیت روغن است تا بتواند به خوبی قدرت را از موتور به سیستم گیربکس منتقل کند.

مقاومت در برابر دماهای بالا:

روغن گیربکس اتوماتیک همچنین خاصیت خنک کنند­گی فوق ­العاده­­ای دارد که عملکرد آن بیشتر شبیه مایع خنک کننده در سیستم رادیاتور است. روغن گیربکس با ایجاد شرایطی باعث انتقال گرما از دنده­ ها می­شود و مانع از داغ شدن دنده ها در تماس با یکدیگر می­شود. البته نقطه جوش در روغن گیربکس اتوماتیک به مراتب پایین تر از روغن گیربکس دستی است که با افزودن مکمل­ های ویژه ­ای به آن توانسته اند عمر آن را افزایش دهند.

مقاومت در برابر تشکیل کف:

یکی دیگر از ویژگی­های روغن گیربکس اتوماتیک، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف یا به اصلاح کف کردن روغن است. زیرا وجود کف و تشکیل حباب در روغن گیربکس دستی مانع از انتقال قدرت به سیستم گیربکس شده و در نتیجه بازده آن کاهش­ می­یابد. از این رو روغن­ های گیربکس دستی دارای خاصیت ضد کف و تشکیل حباب را دارند.

بنابراین در انتخاب روغن گیربکس باید دقت کنید و روغنی را انتخاب کنید که تمام خواص بالا را داشته باشد.